Thursday, November 3, 2011

_Ayakuchu_ ~ ‘el fondo del espíritu’

Ayakuchu ~ ‘el fondo del espíritu’

<111103na Una traducción del topónimo Runasimi Ayakuchu (hispanizado como "Ayacucho") al idioma castellano> 

“Ayacucho = Rincón de muertos” es una traducción que rechaza nuestra cultura andina; rechazo disfrazado de ignorancia.  Esta “traducción” pluraliza el original singular e, ideológicamente, es tramposa; pasa por “cierta” sólo por repetición interesada.  Mas, no es así.

Aya es, más o menos, ‘alma, espíritu; energía de la Pachamama; cadáver [embalsamado]’ (Jacobs 2006).   Kuchu es ‘unidos, gemelos; rincón, esquina, ángulo, borde, ángulo interno; fondo; canto’ (Jacobs 2006).  Asimismo, el concepto “muerte” tiene significados radicalmente distintos, según la mentalidad o el punto de vista.

En la mentalidad andina, desde tiempos Inka y pre-Inka, la muerte es un parte de la vida. Quienes mueren vuelven al seno de la Madre Tierra (Pachamama) y están allí, atentos a lo que en esta vida ocurre, velando por nosotros, protegiéndonos, ayudándonos, y acompañándonos.  Desde allí vienen a nosotr@s en nuestros sueños.  Como ell@s están en una dimensión muy cerca de la vida cotidiana, la muerte no es un evento indeseado ni un asunto trágico; tampoco es algo definitivo.  En nuestra mentalidad andina, un cementerio es un lugar sagrado donde se rinde culto a nuestros antepasados y se les conversa; es una waqa, lugar sagrado, o santuario.   Y esto se ve, por ejemplo, en el Día de Difuntos en los Andes que se celebra con música y comida que gustaban al difunto.  Muchas veces, la calaverita de nuestros difuntos nos acompaña por varias generaciones.

En la mentalidad cristiana, quien muere: muere.  Él o ella se va al cielo o al infierno-purgatorio.  En Runasimi, no tenemos la palabra para denotar “infierno”; el entendimiento común andino hace del infierno y el purgatorio una misma cosa.  (El ukunpachapi de los curas es una invención que no va más allá de la misa.)  Si el fallecido va al purgatorio, hay que seguir pagando a la “santa” iglesia en misas y responsos para que el alma en pena pase pronto al cielo.  Esos cielo e infierno-purgatorio están en una dimensión fuera de los asuntos de la vida diaria.  El olvido es inexorable apenas se deja al difunto en el cementerio porque su alma, se supone, va al juicio de un dios masculino, vengativo, contradictorio, y siempre al lado de los ricos.  Y como el o la difunt@ siempre tiene pecados, es más seguro que él o ella se fue al infierno donde es mejor dejarlo en el olvido... Por esto, la muerte es algo trágico y a evitar, a toda costa.  Es por esto que, en la mentalidad cristiana, un cementerio es lóbrego y trágico: espanta.

La traducción de la toponimia Runasimi Ayakuchu depende del punto de vista.  ‘El fondo del espíritu’ es una alusión, aunque parcial, a la mentalidad andina. En cambio, ‘Rincón de los muertos’ es natural a la mentalidad cristiana, esencia de la mentalidad colonial actual en el Perú.

Ya es hora que superemos esa mentalidad colonial.  En realidad, Ayakuchu ~ ‘el fondo del espíritu’.


RUNASIMI KAQNIN:

Ayakuchu ~ ‘el fondo del espíritu

<111103na Ayakuchu-kaq marka sutinta (“Ayacucho”-tam Españolisarunku) Runasimimanta Castillanuman trikraspa>

“Ayacucho = Wañuqkunapa kuchun” Castillano tikrasqanta Andina yachayninchikmi chiqnin; chiqninta mana riqsiywan.  Kay tikrayqa hukchallata kasqanmantapas ancharichinmi chaynama yuyaninpipas llullan.  Hayka nisqanku runakuna nin “allin tikrasqa kan”.  Manam chaynachu.

Ayaqa” icha kan alma, espíritu; energía de la Pachamama; cadáver [embalsamado] (Jacobs 2006).  “Kuchuqa” icha kan unidos, gemelos; rincón, esquina, ángulo, borde, ángulo interno; fondo; canto’ (Jacobs 2006).  “Wañuyqa” kachkan ancha hukmanmi nisqaqa mana tupachispa icha, yuyayninkunatapas.

Qaltu Andespi yuyayninkupiqa, Inka ñaupaq Inkamantaraqmi, wañuyqa kan kawsayninchikmi.  Wañuqkunaqa Pachamamapa rurunmanmi kutirin, chaypi kanankupaq.  Chaymantam qawawanchik kay kawsaypi ñuqanchikta qawawaspanchik sayapayawaspanchik,yanapawaspanchik, cumpañawaspanchik.  Chaymantam qamunku musquyninchikpi.  Paykunaqa ancha kuska sapa punchau kausayninchikpi kachkan, wañuyqa manam millakuychu ancha llakikuypaschu; manam tukuypaschu.  Andina yuyayninchikpi cementeriuqa kan ancha sagradum, Aukikunata yuyachiwanchik paykunawampas rimanchik; huk Waqa, sagrado pacha.  Kay hinaqa, Andisninchikpiqa Wañusqapa Punchawninpi rikukun, sukaykunawan ayapa munasqa mikuykyunata ruwaspa.  Ayanchikpa uma tullunqa hayka kaqninpiqa ñuqanchikwan kuskam watan watanllampim.

Cristianu yuyayninpiqa pi–wañuqa, wañun.  Hanapachamanmi icha infiernoman purgaturiuman wañuqa ripun.  Runasimipiqa manan kanchu “infierno” ninanchikpaq; runakunaqa nin infierno purgatorio chayllam kan.  (Sotanasapapa “Ukunpachaqa” misallapim uyarikun; runakunaqa manam sapapunchaw ninchu.)  Purgatoriu-infiernuman wañuspa riptinqa icha imayna kaqpiqa misakunapi respunsukunapi iglisiamanmi qullqita qusun llakiq aya Hananpachaman vivuta rinanpaq.  Hananpacha purgatorio-infierno kay kausaypi mana qaypanañam kachkan.  Wañukuqta cementeriupi saqiramuspaqa qunqaypas vivullatañam chayamun, mana allin, chiqni, qari, apukunawan kuskarisqa Diuspa  juiciuman alman rinampaq.   Wañuqpa pekadun kaptinqa infiernumanmi vivuta ripunqa chaypi saqiruspa qunqay allin kanqa …  Kayna miki, wañuyqa ancha llakiymi chaymi imaynapas qampikunchik.  Chaymi cementeriuqa cristianu yuyayninpiqa llakichikuq fiyu manchachikuq.

Ayakuchu runasimi tupunimia sutin tikrayqa imayna qawarinam.  “Ukun espirituqa” tumpa kusikuyllam Andisninchikpa yuyayninpi .  “Wañuqkunapa kuchun” nisqaqa cristianukunapa yuyayninpiqa allinllam
Peru-pa kunan colonial yuyayninkupa rurunpi.

Ñam chay colonial yuyaykunata qunqachuanña.  “Ayakuchu ~ el fondo del espíritu” allin Runasimimanta Castillanuman tikrasqa kasqa.

[Runasimiman tikrasqa ~ Translated into Runasimi by ~ Traducido al Runasimi por JEA & NA]

REFERENCIA

JACOBS, Phillip (2006):   “Simi Taqe / Simi Taqi / Simikuna / Shimikuna  Runasimi - Deutch - English - Español – Francais” WebSite available at http://runasimi.de/runaruna.htm

No comments:

Post a Comment